“Trẻ thường xuyên tranh giành với người khác do đặc điểm tâm sinh lí của con đang dần hoàn thiện. Nếu người lớn buông tay đúng lúc để trẻ tự giải quyết thì khi lớn lên chúng sẽ tự lập hơn. Ngược lại, nếu chúng ta vội can thiệp, bắt trẻ nhường nhịn, quy chụp, phán xét hành động của trẻ, trẻ dễ bị tổn thương tâm lý, ảnh hưởng tới việc hình thành tính cách và hành động ứng xử trong giai đoạn đầu đời.” – Cô Hoàng Tuyên, thành viên Hội đồng nghiên cứu Khoa học và Sư phạm- phụ trách chương trình Montessori tại Hệ thống Trường Mầm non Sakura Montessori và Ikids Montessori chia sẻ.
Tâm lý tranh giành và “thời kỳ mẫn cảm với quyền sở hữu đồ vật”
Nghiên cứu tâm lý học về trẻ mầm non phản ánh rằng, trẻ dưới 6 tuổi sẽ phải trải qua một “thời kỳ mẫn cảm với quyền sở hữu đồ vật”. Trong giai đoạn này, trẻ luôn có xu hướng cho mình là trung tâm và chúng sẽ tự gắn lên những đồ vật thuộc về bản thân mình một “nhãn hiệu” của riêng mình “đây là đồ của tôi”. Vì vậy, khi quyền lợi thuộc về “cái của tôi” này bị xâm phạm, “cuộc chiến” giành giật của trẻ bắt đầu bùng nổ để bảo vệ quyền sở hữu của mình.
Tranh giành – Cơ hội để học hỏi nhiều điều hay
Xuất phát từ tâm lý đang dần hoàn thiện của trẻ, tranh giành lại là cơ hội để giúp trẻ học nhiều điều hay.
Sự va chạm, tranh giành sẽ thúc đẩy các con tự tìm cách giải quyết những xích mích. Người lớn có thể để các con tranh luận 1, 2 phút hay va chạm miễn là không ai bị thương. Con sẽ học được cách biểu đạt nội tâm của mình trước người khác để ứng xử phù hợp hơn trong tương lai.
Qua việc tranh giành, khả năng tự phán đoán, phản xạ của trẻ nhanh hơn, dẫn dắt trẻ nhìn nhận đúng sự việc và hình thành các tiêu chuẩn về sự đúng – sai, hợp lý – vô lý.
Đặc biệt, những cuộc cãi vã, tranh giành của trẻ cũng là một trong những cách giúp trẻ phát triển tư duy phản biện. Các con “buộc” phải sử dụng ngôn ngữ, lý lẽ để giải quyết, thuyết phục đối phương, sẵn sàng hợp tác hoặc thỏa hiệp đôi bên cùng có lợi.
Cô Hoàng Tuyên chia sẻ: “Ở góc độ tích cực, tranh giành không hề có hại với trẻ, ngược lại đó là cơ hội để các con rèn luyện sự tự lập ngay trong giai đoạn đầu đời. Ba mẹ sẽ chẳng thể bên con để xử lý vẹn toàn mọi việc. Cho nên, hãy để con tự xử lý độc lập mọi vấn đề nảy sinh giữa trẻ nhỏ.”
Cô Tuyên cũng cho rằng, việc ba mẹ nóng vội can thiệp, bắt trẻ nhường nhịn hoặc phán xét hành động của trẻ, trẻ rất dễ bị tổn thương. Nhiều trẻ phản ứng bằng việc khóc lóc; một số trẻ lại giấu ấm ức trong lòng, lâu dần hình thành cảm giác tự ti, bất an, thậm chí cục cằn, ghen ghét, đố kị hoặc thu mình và khó hòa nhập với môi trường. Trẻ sẽ đối xử với người khác như cách mà mình bị đối xử và sống với những khiếm khuyết về tâm lý, tính cách trong tương lai.
Do đó, người lớn cần đặc biệt quan tâm và chú trọng đến cách dạy trẻ biến tranh giành thành cơ hội để học hỏi, hoàn thiện những kỹ năng cần thiết.
Gỡ rối thói quen tranh giành của trẻ với giáo viên Montessori
Tại hệ thống Trường Mầm non Sakura Montessori, giáo viên Montessori nhìn nhận việc tranh giành của trẻ như là một cơ hội để giúp trẻ bồi dưỡng kỹ năng. Bởi phương pháp Montessori thiết lập các nguyên tắc giúp trẻ biến tranh giành thành cơ hội để đàm phán, thấu hiểu lẫn nhau và phát triển kỹ năng.
Lắng nghe và trao quyền cho trẻ
Dựa trên đặc điểm tâm sinh lý của trẻ, khi trẻ thiếu hợp tác, các giáo viên Montessori sẽ dành thời gian để quan sát, đánh giá khách quan về hành động của trẻ. Trường hợp trẻ chỉ tranh giành, chưa có yếu tố nguy hiểm, giáo viên sẽ để trẻ tự giải quyết vấn đề của mình. Nếu cuộc tranh giành nảy lửa làm trẻ đau hoặc làm hỏng giáo cụ, giáo viên sẽ tách trẻ ra, giúp trẻ bình tĩnh, lắng nghe trẻ và chia sẻ với trẻ sau đó.
“Trong môi trường Montessori, giáo viên Montessori sẽ để trẻ tự nói ra vấn đề của mình rồi mang đến cho trẻ các lựa chọn: Một là con sẽ đi chọn một hoạt động khác, chờ đợi đến khi bạn làm xong rồi đến lượt mình. Hai là con có thể ngồi quan sát các bạn làm việc đến khi con sẵn sàng quay trở lại với công việc của mình. Giáo viên để trẻ ngồi đúng số phút bằng với số tuổi của trẻ rồi tiếp tục trò chuyện với trẻ.” – Cô Tuyên cho biết.
Hoạt động tự do: Để trẻ tự thích nghi và tự quyết định
Một trong những đặc điểm nổi bật của môi trường Montessori là hoạt động tự do, nghĩa là để tự trẻ lựa chọn hoạt động, tự thích nghi và sự tự quyết định hành động của trẻ, tự do ở đây là trao cho trẻ quyền được lựa chọn những hoạt động có mục đích và bổ ích trong môi trường lớp học nhằm hình thành tính kỷ luật tự nguyện ở trẻ.
Trẻ được tự do lựa chọn hoạt động học tập, cách thức thể hiện theo phong cách của bản thân
Theo phương pháp Montessori, trẻ tự do vận động và lựa chọn tốc độ, cách thức hoạt động cho đến khi nắm chắc các kỹ năng, thỏa mãn các mối quan hệ trong khuôn khổ kỷ luật cho phép. Giáo viên đưa đến cho trẻ những quy tắc như: Sau khi hoạt động xong, trẻ tự thu dọn, đặt về vị trí ban đầu và tiếp tục chọn một giáo cụ khác; không dẫm lên thảm của bạn khác; nói nhỏ và không quấy rầy người khác; hoàn thành hoạt động đến cùng…
Vì thế, hoạt động tự do sẽ giúp trẻ nâng cao năng lực về khả năng lựa chọn, khả năng đặt ra mục tiêu và đạt được mục tiêu đó; khả năng điều khiển và điều chỉnh hoạt động của riêng mình để tự quyết định hành động. Từ đó, trẻ sẽ biết cách biến tranh giành thành đàm phán, biết cách chia sẻ và thấu hiểu mọi người xung quanh.
“Chúng ta cùng chờ đợi đến lượt của mình… ”
Ở lớp học Montessori, do đặc điểm “chỉ một bộ giáo cụ duy nhất” nên trẻ buộc phải quen với việc chờ đợi đến lượt mình. Từ đó, trẻ học được cách chờ đợi, biết tôn trọng sự lựa chọn của bạn khi bạn đã chọn trước hoặc biết thỏa thuận, đàm phán với bạn bè thay vì tranh giành.
Nguyên tắc “chờ đến lượt mình” rèn cho trẻ tính kỷ luật ngay trong những năm tháng đầu đời. Trẻ biết cách xếp hàng lần lượt, chờ đợi đến hoạt động của mình
Ở gia đình, nguyên tắc “chờ đợi đến lượt của mình…” cũng nên được phát huy trong các hoạt động tại nhà. Ba mẹ và các con cùng thiết lập nguyên tắc và tuân thủ nguyên tắc đó để các con biết nhường nhịn, chia sẻ với nhau.
Thực tế, việc tranh giành vốn là điều không thể tránh khỏi trong thế giới của trẻ nhỏ. Người lớn hãy thật tinh tế để nhìn nhận vấn đề, dẫn dắt con đến việc tự giải quyết vấn đề theo chiều hướng tích cực, tránh nóng vội, làm tổn thương tâm lý trẻ.
Hạ An
